Eliminasyon Diyeti: 1 Nedir? 2 Herkes İçin Uygun mu?
Son zamanlarda “eliminasyon diyeti” kavramını sıkça duyuyor olabilirsiniz. Sosyal medyada, danışan sohbetlerinde ya da sağlık bloglarında bu diyete övgüler diziliyor. Ancak bir diyet ne kadar popülerse, yanlış anlaşılma riski de o kadar yüksek olabilir. Bu yazıda, eliminasyon diyeti nedir, kimler için uygundur ve kimler için risklidir gibi önemli sorulara tarafsız ve bilimsel bir çerçevede yanıt vereceğiz.
Eliminasyon Diyeti Nedir?
Eliminasyon diyeti, bağışıklık sisteminin belirli gıdalara karşı tepki verip vermediğini belirlemek amacıyla kullanılan, geçici ve kontrollü bir beslenme planıdır. Temel olarak, olası alerjen ya da intoleransa yol açabilecek besinler geçici olarak diyetten çıkarılır, ardından sistemli şekilde tekrar eklenerek vücudun verdiği tepkiler gözlemlenir.
Bu yöntem genellikle gıda intoleransları, IBS (irritabl bağırsak sendromu), egzama, migren gibi kronik şikayetlerin kaynağını tespit etmek amacıyla kullanılır (Skypala, 2015).
Diyetin ilk aşamasında süt ürünleri, glüten, soya, yumurta, kuruyemişler, mısır, turunçgiller ve işlenmiş gıdalar gibi yaygın alerjenler 2 ila 4 hafta boyunca tamamen diyetten çıkarılır. Bu eliminasyon sürecinin ardından, çıkarılan gıdalar teker teker ve kontrollü bir şekilde diyete geri eklenir. Her gıda eklenirken vücudun verdiği tepkiler dikkatlice gözlemlenir. Bu gözlemler sayesinde hangi gıdaların semptomlara neden olduğu tespit edilebilir. Eliminasyon diyeti kişiye özel bir süreçtir ve bir sağlık profesyoneli gözetiminde yapılması önerilir. Kendi başınıza denemeden önce mutlaka doktorunuza veya bir diyetisyene danışmalısınız.
En Sık Çıkarılan Gıdalar:
- Süt ve süt ürünleri
- Gluten içeren tahıllar
- Yumurta
- Soya
- Kuruyemişler
- Deniz ürünleri
Kimler Eliminasyon Diyeti Yapmalı?
Bu tür diyetler;
- Sürekli sindirim problemleri yaşayan,
- Deri döküntüsü, egzama, migren gibi semptomları olan,
- Belirli bir gıdanın kendisinde reaksiyon oluşturduğunu düşünen bireylerde,
gastroenterolog ve diyetisyen iş birliğiyle, laboratuvar testleri ve ayrıntılı öykü eşliğinde uygulanmalıdır.
Eliminasyon Diyeti Herkes İçin Uygun mu?
Bilimsel Gerekçe Olmadan Uygulamak Risklidir
Harvard Medical School, bu tür diyetlerin uzun süreli ve plansız uygulanmasının besin eksikliklerine yol açabileceğini ve sindirim sistemini olumsuz etkileyebileceğini belirtmektedir (Harvard Health Publishing, 2020).
Mikrobiyota Dengesini Bozabilir
Bağırsak sağlığı üzerine yapılan çalışmalar, çeşitlilik açısından zengin bir diyetin sağlıklı bir mikrobiyota için temel olduğunu gösteriyor. Gereksiz yere birçok gıdayı diyetten çıkarmak, bu dengeyi bozabilir (Zmora et al., 2019).
Yeme Davranışı Bozukluklarına Kapı Aralayabilir
Eliminasyon diyeti gibi kısıtlayıcı beslenme tarzları, özellikle genç bireylerde “ortoreksiya” gibi sağlıksız yeme davranışlarının gelişmesine zemin hazırlayabilir (Bratman, 2000).
Neden Bu Kadar Popüler Oldu?
Beslenme dünyasında her dönemin bir “trend”’i olur. Bazen bilimsel altyapısı güçlü bir yaklaşım, yanlış yorumlanarak herkesin uygulayabileceği bir yöntem gibi sunulur. Eliminasyon diyeti de bu yanlış anlaşılan yaklaşımlardan biri olabilir. Pek çok meslektaşımız, danışanlarının yaşadığı karmaşık semptomlara çözüm ararken bu diyeti önerebiliyor. Ancak burada önemli olan, kişiselleştirme ve ihtiyaca göre planlama ilkesinden sapmamaktır.
En Sık Yapılan Hatalar
- Sosyal medyada gördüğü listeye göre uygulamak
- Tüm gıdaları aynı anda çıkarmak
- Yeniden ekleme (reintroduction) sürecini atlamak
- Uzun süre aynı kısıtlamaları sürdürmek
- Çocuklara gelişigüzel uygulamak
✅ Ne Zaman Uygulanmalı, Ne Zaman Kaçınılmalı?
| Durum | Uygun mu? |
| Sürekli mide şişkinliği, gaz, ishal | ✅ Uzman kontrolüyle |
| Egzama ve cilt döküntüleri | ✅ Gözlem ve testle |
| Kilo vermek isteyen sağlıklı birey | ❌ Uygun değil |
| Sosyal medyada önerildi diye başlamak | ❌ Riskli |
| Çocuklarda anneden duyma yöntemle uygulama | ❌ Sakıncalı |
Bilim Ne Diyor?
Eğer tıbbi bir ihtiyaç varsa, evet. Ancak bu süreç mutlaka bir diyetisyen ve/veya gastroenterolog kontrolünde yürütülmelidir. Eliminasyon diyeti kişiye özel planlanmalı ve sürecin sonunda elde edilen sonuçlara göre düzenlenmelidir. Harvard Health Publishing ve Cell dergisi gibi prestijli yayınlar, eleminasyon diyetinin ancak doğru kişide ve doğru süreyle uygulandığında etkili olabileceğini belirtmektedir.
Antalya Diyetisyen Duygu İpekçi:
“Her bireyin ihtiyacı farklıdır. Bilimsel dayanak olmadan yapılan her kısıtlama, dengeli beslenmeye bir darbedir.”
Kaynakça
- Skypala, I. (2015). Food intolerance: diagnosis and management. Medicine, 43(3), 130-134.
- Harvard Health Publishing. (2020). “Should you try an elimination diet?” Harvard Medical School.
- Zmora, N. et al. (2019). Personalized Nutrition by Prediction of Glycemic Responses. Cell, 178(5), 985-999.
- Bratman, S. (2000). Health Food Junkies: Overcoming the Obsession with Healthful Eating. Broadway Books.
Buna benzer pek çok yazılarımızı Blog sayfamızda bulabilirsiniz
